काठमाडौँ । स्वच्छ र गुणस्तरीय खानेपानीमा मुलुकको २७ प्रतिशत जनसङ्ख्याको पहुँच पुगेको छ । त्यसै गरी आधारभूत खानेपानीमा भने ९७ प्रतिशत नेपालीको पहुँच पुगेको छ ।
आधारभूत खानेपानीलाई प्रशोधन गरी नेपाल खानेपानी गुणस्तर मापदण्ड कायम गरिएको पानीलाई स्वच्छ र गुणस्तरीय खानेपानी मानिएको छ भने कुनै पनि मूल वा स्रोतमा पाइप राखेर घरको आँगनसम्म पुर्याई पानी उपभोग गर्नुलाई आधारभूत खानेपानी मानिएको छ । प्राणी जगत्का लागि हावापछिको दोस्रो महत्वपूर्ण तत्व पानीलाई मानिन्छ ।
खानेपानी मन्त्रालयका सहसचिव रमाकान्त दवाडीले आधारभूत खानेपानीका लागि ९८ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा विभिन्न आयोजना तथा भौतिक संरचना पुर्याइएको जानकारी दिनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “९८ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा पानीको संरचना पुर्याइए पनि आधारभूत पानीको पहुँच ९७ प्रतिशतमा मात्र पुगेको छ । निर्माण गरिएका संरचनामा विभिन्न प्राकृतिक प्रकोपका कारण क्षति पुगेकाले निर्माण अनुसारको पानीको पहुँच पुग्न नसकेको हो ।”
१५ औँ पञ्चवर्षीय योजना (२०७६/७७–२०८०/८१) मा ९९ प्रतिशत नागरिकमा आधारभूत स्तरको खानेपानी र ४० प्रतिशत नागरिकलाई स्वच्छ र गुणस्तरीय खानेपानी सेवा उपलब्ध गराउने लक्ष्य लिएको थियो । जुन पूरा हुन सकेनन् । १५ औँ पञ्चवर्षीय योजना चालु आर्थिक वर्ष (२०८०/८१) मा नै सकिसकेको छ ।
सरकारले १६ औँ पञ्चवर्षीय योजनाको अन्त्य (२०८१/८२–२०८५/८६) सम्म गुणस्तरीय खानेपानीमा ४५ प्रतिशत जनसङ्ख्याको पहुँच पुर्याउने लक्ष्य लिएको छ । राष्ट्रिय योजना आयोगले राष्ट्रिय विकास परिषद् बैठकमा पेस गरेको १६ औँ आवधिक योजनाको मसौदामा गुणस्तरीय खानेपानीमा ४५ प्रतिशत जनसङ्ख्याको पहुँच पुर्याउने लक्ष्य लिएको उल्लेख छ । १५ औँ पञ्चवर्षीय योजनामा दुइटै लक्ष्य प्राप्त हुन नसकेपछि फेरि नयाँ लक्ष्य तोकेको हो ।
त्यसै गरी दिगो विकास लक्ष्यले भने सन् २०२२ मा ५० प्रतिशत र सन् २०२५ भित्र ६५ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा गुणस्तरीय खानेपानी पुर्याउने प्रक्षेपण गरेको थियो, जुन पूरा हुन सकेन ।
खानेपानी मन्त्रालयका सहसचिव दवाडीले खानेपानीको क्षेत्रमा आवश्यक बजेटको अभाव तथा खानेपानी आयोजना सङ्घीय, प्रादेशिक र स्थानीय तहसम्म विभाजित हुँदा खानेपानीमा लिएका लक्ष्य प्राप्त हुन नसकेको बताउनुभयो । उहाँका अनुसार बढ्दो सहरीकरण र भौतिक पूर्वाधार निर्माणका क्रममा भएका प्राकृतिक विनाश, जलवायु परिवर्तन एवं प्रदूषणका कारण पानीका स्रोत नष्ट हुँदै गएको छ ।
