झापा, बैशाख २६ । जैविक विविधताले भरिपूर्ण झापाको जलथल वनमा नेपालमा दुर्लभ मानिने वनस्पति ‘भोटे लहरा’ (Gnetum montanum) फेला परेको छ।
पछिल्लो ६ वर्षदेखि जलथल वनमा जैविक विविधताको अध्ययन गर्दै आएको ‘फरेस्ट एक्सन नेपाल’को अनुसन्धान टोलीले यो लहरा फेला पारेको हो। वनस्पति वर्गीकरणमा ‘जिम्नोस्पर्म’ वर्गअन्तर्गत पर्ने भोटे लहरा नेपालको तराई क्षेत्रमा पहिलोपटक अभिलेख गरिएको हो।
फरेस्ट एक्सन नेपालका अनुसन्धानकर्ता योगेन्द्रविक्रम पौडेलका अनुसार, यो लहरा झट्ट हेर्दा थकौली लहरासँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ। यसको पातहरू चौडा र हाँगाका आँख्लाहरू केही फुकेका हुन्छन्, भने फूलका झुप्पाहरू पिपलाका जस्ता देखिन्छन्। भोटे लहरा सामान्यतया चिसो हावापानी भएको खोल्सा–खोल्सी छेउमा पाइन्छ।
यो वनस्पति वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार नियमन गर्ने महासन्धि ‘साइटिस’ (CITES) अन्तर्गत अनुसूची–३ मा सूचीकृत छ, जसले यसको व्यापारमा विशेष निगरानी र नियमन गर्दछ।
नेपालको कुल वन क्षेत्रको मात्र १ प्रतिशत भूभाग ओगटेको जलथल वनमा हालसम्म १५५ प्रजातिका रुखहरू अभिलेख भइसकेका छन्। हालै PLOS One जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययनले जलथल वनमा नेपालका कूल रुख प्रजातिको २५ प्रतिशत पाइने पुष्टि गरेको छ।
यो दुर्लभ वनस्पतिको पहिचान फरेस्ट एक्सन नेपालका डा. लिलानाथ शर्मा, अनुसन्धानकर्ता योगेन्द्रविक्रम पौडेल, स्थानीय कर्मचारी ललिता राजवंशी र दियालो तथा विशाल सामुदायिक वनका उपभोक्ताहरूको संयुक्त स्थलगत अध्ययनमार्फत गरिएको हो।
डा. शर्माका अनुसार, भोटे लहरा जलथल क्षेत्रमा पाइने अनुमान गरिए पनि अहिलेसम्म पुष्टि भएको थिएन। “दुर्लभ भोटे लहरा फेला परेसँगै जलथल वनको जैविक महत्व अझै बढेको छ,” उनले भने। अनुसन्धानकर्ता पौडेलका अनुसार, यो वनस्पति वनस्पति–उत्क्रान्तिको ऐतिहासिक सेतुको रूपमा पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ।
यसअघि भोटे लहराको नमुना सन् १९७२ मा पूर्वी नेपालको इलामको चुलाचुली क्षेत्रबाट डा. तिर्थबहादुर श्रेष्ठको नेतृत्वमा संकलन गरिएको थियो।
